W 2025 r. w miesiącach sierpień – październik, przeprowadzone zostały prace konserwatorskie czterech rzeźb usytuowanych w przestrzeniach publicznych Olsztyna, autorstwa Huberta Maciejczyka.
Wykonanie prac możliwe było dzięki dofinasowaniu ze środków programu własnego Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. RZEŹBA W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ DLA NIEPODLEGŁEJ – 2025, pochodzących z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Opis i idea rzeźb
W Olsztynie artysta zrealizował interesujący cykl rzeźb dekoracyjnych zwanych też pompami lub wodopojami, które właśnie zostały odnowione. Są to „Trzy Gracje” na pl. Jedności Słowiańskiej, „Koniki” i „Rycerze” w Parku Podzamcze oraz „Pingwiny” przy wejściu do Parku Jakubowo. Rzeźby powstały na początku lat 70. XX w., oprócz ozdoby przestrzeni miejskich, intrygują swoją oryginalną kompozycją oraz syntetyczną formą. Wszystkie te kompozycje rzeźbiarskie związane są z wodą: „Trzy Gracje” na Placu Jedności Słowiańskiej oraz „Koniki” pierwotnie zaprojektowane były przy pompach wodnych, natomiast „Pingwiny” przy Parku Jakubowo i „Rycerze” w Parku Podzamcze służyły jako miejskie wodopoje.
Powyższe rzeźby Huberta Maciejczyka wyróżnia przede wszystkim ich oryginalność, widoczne w nich są eksperymenty artysty z formą i tematem.
Wprowadzanie sztuki do przestrzeni publicznych było powszechnym zjawiskiem w latach 60-tych i 70-tych XX w. Postaci z mitologii, zwierzęta, elementy związane z lokalnym folklorem lub historią miasta, ozdabiały przestrzeń wielu skwerów, parków czy ogrodów w całej Polsce.
Idea upowszechniania kultury wśród szerokich rzesz społeczeństwa przez zapewnienie bezpośredniego kontaktu z kulturą wizualną w środowisku życia i pracy – był to świadomie i konsekwentnie realizowany program wspierania przemian społecznych i gospodarczych w powojennej Polsce. Monopol na mecenat artystyczny miało w tym czasie państwo, które jako zleceniodawca określało i dyktowało warunki realizacji „zamówienia”, czyli dzieła artystycznego. Rzeźba plenerowa, mimo że podobnie jak inne dzieła sztuki, architektury i urbanistyki okresu PRL-u była zjawiskiem planowanym i kierowanym centralnie, dawała pewną autonomię artystyczną.
Biografia artysty
Artysta rzeźbiarz – Hubert Maciejczyk (1940-1991)
Urodził się w 1940 r. w Popielowie w woj. katowickim, zmarł w Olsztynie w 1991 r. Był absolwentem Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, gdzie uczył się pod kierunkiem prof. Antoniego Kenara. Potem studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, którą ukończył
w 1966 r. W tym samym roku osiedlił się w Olsztynie. Projektował i wykonywał pomniki, rzeźby plenerowe, fontanny, płaskorzeźby, a także tablice pamiątkowe, epitafia i nagrobki. Jego rzeźby można zobaczyć w Ornecie, Ostródzie, Fromborku. W Olsztynie oprócz rzeźb parkowych jest też autorem kilku tablic pamiątkowych patronów ulic, popiersia Michała Lengowskiego przy pl. Jedności Słowiańskiej, rzeźby Para studencka w Kortowie oraz współautorem (razem z Janem Wiesławem Kaczmarkiem) rzeźby Gimnastyczka i Kółka olimpijskie przy stadionie miejskim (ul. Leonharda).
Informacje o odnawianych rzeźbach
TRZY GRACJE
Grupa rzeźbiarska składa się z trzech postaci kobiecych, połączonych poniżej pasa, dwie z nich obejmują się ramionami. Tematyka stanowi nawiązanie do postaci z mitologii rzymskiej – trzech bogini wdzięku, piękna i radości. W sztuce Trzy Gracje przedstawiane były jako ubrane
w udrapowane szaty kobiety, w późniejszych przedstawieniach występowały nagie, zwykle trzymając się za ręce. Rzeźba intryguje swoją oryginalną kompozycją oraz uproszczoną, płynną formą. Abstrakcyjna wręcz forma stanowi jedynie zarys figur postaci kobiecych nie zaś ich rzeczywiste kształty. Całość umieszczona jest na betonowym niskim postumencie o wygiętym kształcie. Grupa rzeźbiarska stanowiła dekorację dla ręcznej pompy wodnej, która do dzisiaj jest ustawiona przed rzeźbą.
– czas powstania: ok. 1974 r.
– materiał i technika: odlew betonowy (biały zbrojony beton z kruszywem kwarcowym i marmurowym)
– wymiary: 200 cm, 170 cm, 40 cm
– lokalizacja rzeźby – Pl. Jedności Słowiańskiej w Olsztynie
RYCERZE
Wodopój „Rycerze” to mała forma rzeźbiarska pełniąca funkcję wodopoju. Przedstawia sześć połączonych ze sobą głów rycerzy w przyłbicach. Autor zastosował oryginalną kompozycję stylizowanych głów dawnych wojów, z naprzemiennie umieszonymi misami w ściętych wierzchołkach nakryć głów. Każdy z rycerzy o mocno stylizowanych, ostrych rysach twarzy patrzy w innym kierunku. Rzeźbę charakteryzuje syntetyczna forma. Całość wsparta na dwóch wspornikach, osadzona została w betonowej stopie wkopanej w ziemię. Pierwotnie rzeźba umieszczona była przy ul. Zamkowej przy drodze wiodącej do Zamku. W 2003 r. wodopój przeniesiono w okolice parkingu przy ul. Mochnackiego, a jego miejsce zajęła inna rzeźba – ławeczka Mikołaja Kopernika. Obecnie „Rycerze” znajdują się na trawniku pomiędzy ciągami pieszymi w Parku Podzamcze, przy jednym z mostków nad rzeką Łyną.
– czas powstania: ok. 1974 r.
– materiał i technika: odlew betonowy (biały zbrojony beton)
– wymiary: 140 cm, 200 cm, 50 cm
– lokalizacja rzeźby – Park Podzamcze w Olsztynie
KONIKI
Kompozycja rzeźbiarska składa się z uproszczonych przedstawień koni, jeden w formie korpusu
i głowy, drugi w formie pełnej figury z ażurowymi skrzydłami na grzbiecie. Przedstawione zostały w bardzo syntetycznej formie. Pierwotna lokalizacja rzeźba to początek ul. Grunwaldzkiej gdzie stanowiła ozdobę ręcznej pompy wodnej. W 2014 r. rzeźba została przeniesiona do Parku Podzamcze, gdzie można ją obejrzeć spacerując wzdłuż rzeki Łyny.
– czas powstania: ok. 1974 r.
– materiał i technika: odlew betonowy (biały zbrojony beton)
– wymiary: 210 cm, 190 cm, 180 cm
– lokalizacja – Park Podzamcze w Olsztynie
PINGWINY
„Pingwiny” to mała forma rzeźbiarska przedstawiająca trzy ptaki stojące na brzegach mis do których dawniej spływała woda wylatująca z dziobów pingwinów. Całość ustawiona na dwóch wspornikach. Rzeźba charakteryzuje się miękką formą. Misy na wodę płynnie łączą się z figurami ptaków.
– czas powstania: ok. 1973 r.
– materiał i technika: odlew betonowy (biały zbrojony beton)
– wymiary: 140 cm, 210 cm, 50 cm
– lokalizacja – ul. Radiowa / al. Wojska Polskiego – przy wejściu do Parku Jakubowo w Olsztynie
Informacja o przeprowadzonych pracach konserwatorskich
Rzeźby plenerowe wystawione na działanie wielu czynników atmosferycznych, z czasem pokrywają je nawarstwienia brudu, glonów, porostów i grzybów. Woda wnikająca do wnętrza rzeźb powoduje spękania materiału i korozję elementów zbrojenia. Kompozycje rzeźbiarskie ustawione w przestrzeni publicznej narażone są również na akty wandalizmu – przy rzeźbie „Koniki” utrącony został fragment, a rzeźba „Trzy Gracje” malowana była farbami w spray’u. Prace związane z oczyszczeniem i hydrofobizacją rzeźb trzeba powtarzac co kilka lat.
Prace przeprowadzone w 2025 r. polegały na:
– oczyszczenie rzeźb z nawarstwień organicznych, patyny oraz pozostałych zabrudzeń
– dezynfekcja powierzchni
– odsłonięte elementy zbrojenia – oczyszczenie i zabezpieczenie skorodowanych prętów
zbrojeniowych oraz zabezpieczenie przed ponowną korozją
– uzupełnienie ubytków materiału odpowiednią zaprawą cementową
– sklejenie drobnych spękań
– rzeźba Koniki – rekonstrukcja brakującego elementu rzeźby (skrzydło)
– scalenie kolorystyczne
– zabezpieczenie powierzchni rzeźb przed działaniem wilgoci (hydrofobizacja)
Zadanie „Konserwacja czterech rzeźb autorstwa Huberta Maciejczyka usytuowanych na terenie miasta Olsztyna” dofinansowano że środków programu własnego Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej – 2025, pochodzących z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wartość dofinansowania: 71 370,00 zł
Całkowity koszt inwestycji: 79 300,00 zł